כִּֽי־יִקַּ֥ח אִ֛ישׁ אִשָּׁ֖ה וּבְעָלָ֑הּ וְהָיָ֞ה אִם־לֹ֧א תִמְצָא־חֵ֣ן בְּעֵינָ֗יו כִּי־מָ֤צָא בָהּ֙ עֶרְוַ֣ת דָּבָ֔ר וְכָ֨תַב לָ֜הּ סֵ֤פֶר כְּרִיתֻת֙ וְנָתַ֣ן בְּיָדָ֔הּ וְשִׁלְּחָ֖הּ מִבֵּיתֽוֹ:
Wanneer een man een vrouw genomen heeft en met haar getrouwd is, en het gebeurt dat zij geen genade meer vindt in zijn ogen, omdat hij iets schandelijks aan haar gevonden heeft, en hij haar een echtscheidingsbrief schrijft, die in haar hand geeft en haar uit zijn huis wegstuurt,…
– Deuteronomium 24:1
בֵּית שַׁמַּאי אוֹמְרִים, לֹא יְגָרֵשׁ אָדָם אֶת אִשְׁתּוֹ אֶלָּא אִם כֵּן מָצָא בָהּ דְּבַר עֶרְוָה, שֶׁנֶּאֱמַר (דברים כד), כִּי מָצָא בָהּ עֶרְוַת דָּבָר. וּבֵית הִלֵּל אוֹמְרִים, אֲפִלּוּ הִקְדִּיחָה תַבְשִׁילוֹ, שֶׁנֶּאֱמַר (שם), כִּי מָצָא בָהּ עֶרְוַת דָּבָר. רַבִּי עֲקִיבָא אוֹמֵר, אֲפִלּוּ מָצָא אַחֶרֶת נָאָה הֵימֶנָּה, שֶׁנֶּאֱמַר (שם), וְהָיָה אִם לֹא תִמְצָא חֵן בְּעֵינָיו
Beet Sjammai zegt: Een man mag niet van zijn vrouw scheiden tenzij hij erachter komt dat ze zich schuldig heeft gemaakt aan verboden geslachtsgemeenschap [devar èrwa], wat wil zeggen dat ze overspel heeft gepleegd of daarvan verdacht wordt, zoals er gezegd is: “Omdat hij iets schandelijks aan haar gevonden heeft [èrwat davar], en hij haar een echtscheidingsbrief schrijft.” (Deuteronomium 24:1) En Beet Hillel zegt: Hij mag zelfs omwille van een klein probleem van haar scheiden, bijvoorbeeld omdat ze zijn maaltijd liet aanbranden of er teveel zout in heeft gedaan, zoals er gezegd is: “Omdat hij iets schandelijks aan haar gevonden heeft”, wat betekent dat hij een tekortkoming in haar vond. Rabbi Akiva zegt: Hij mag zelfs van haar scheiden als hij een andere vrouw vond die mooier is dan zij en hij deze vrouw wil trouwen, zoals er gezegd is: “en het gebeurt dat zij geen genade meer vindt in zijn ogen.” (Deuteronomium 24:1)
– Misjna Gittin 9:10
Zij zeiden tegen Hem: Waarom heeft Mozes dan geboden een geet (גֵט – echtscheidingsbrief) te geven en haar te verstoten? Hij zei tegen hen: Mozes heeft vanwege de hardheid van uw hart u toegestaan uw vrouw te verstoten; maar van het begin af is het zo niet geweest. Maar Ik zeg u: Wie zijn vrouw verstoot anders dan om hoererij en met een ander trouwt, die pleegt overspel, en wie met de verstotene trouwt, pleegt ook overspel.
– Mattheüs 19:7-9
Het Toragedeelte van deze week bevat 74 mitswot. Eén ervan is de echtscheidingsprocedure. In gelovige kringen wordt echtscheiding vaak verkeerd begrepen door Jesjoea’s uitspraak in Mattheüs 19. Maar wat Jesjoea zegt moeten we uitleggen vanuit de context van de mondelinge mesora (traditie) die er toen was.
Jesjoea zegt duidelijk dat een echtscheiding alleen kan in het geval van overspel en dat geen enkele andere reden geldig is om een echtscheiding toe te staan. Hij zegt dat trouwen met iemand die om een andere reden dan overspel gescheiden is, op zich overspel is. Maar Jesjoea zegt dit terwijl Hij weet dat zijn toehoorders op de hoogte zijn van het bekende debat tussen Hillel en Sjammai, onderdeel van de mondelinge mesora.
Misjna Gittin eindigt met deze bekende discussie. Sjammai zegt dat een echtscheiding alleen toegestaan mag worden als er sprake is van overspel. Hillel zegt dat een echtscheiding zelfs toegestaan mag worden als de vrouw de maaltijd laat aanbranden. Zo eindigt Misjna Gittin. De discussie wordt niet afgesloten en dat is met opzet.
Wat is het punt van Sjammai? Het punt van Sjammai is simpel: een echtscheiding mag je niet licht opvatten. Scheiden is een laatste redmiddel en je mag het niet ondoordacht doen.
Wat is het punt van Hillel? Het punt van Hillel is simpel: bij een echtscheiding zijn er vele bijkomende omstandigheden. In een echtscheidingsrechtbank komen vaak afschuwelijke en erg uiteenlopende zaken aan bod. Met al die dingen moet de rechter in elke zaak rekening houden.
De Misjna geeft geen besluit in dit debat omdat beide standpunten correct zijn. Echtscheiding mag niet licht opgevat worden. Er zijn erg veel bijkomende omstandigheden bij echtscheidingszaken die van invloed zijn op het al dan niet verlenen van een echtscheiding. Met deze bijkomende feiten moet in elke zaak rekening worden gehouden. Er is geen algemene regel.
De context van Jesjoea’s uitspraak is duidelijk. Het punt dat Hij maakt is hetzelfde als dat van Sjammai: echtscheiding mag niet licht worden opgevat. Een scheiding is het laatste redmiddel. Jesjoea refereert naar de visie van Sjammai om Zijn punt duidelijk te maken. Dit maakt op geen enkele manier het standpunt van Hillel ongeldig. De mensen die deze discussie horen, begrijpen dat. Er zijn vele bijkomende omstandigheden die een echtscheiding tot gevolg kunnen hebben, maar dat is niet het punt dat Jesjoea maakt. Jesjoea zegt dat echtscheiding niet licht opgevat mag worden. Hij heeft het niet over de bijkomende feiten zoals misbruik, verslavingen, financieel wangedrag, enz… Jesjoea stelt helemaal geen algemene regel over echtscheiding -behalve in het geval van overspel; de mondelinge mesora laat duidelijk zien dat het onmogelijk is om dit op een rechtvaardige manier te doen. Het standpunt van Hillel is geldig, maar dat is niet het punt dat Jesjoea hier maakt.
Echtscheiding is een erg moeilijke en verschrikkelijke gebeurtenis. Wij worden opgeroepen om de betrokkenen lief te hebben en hen zo goed mogelijk te helpen tijdens deze moeilijke periode.
Sjabbat sjalom.
