In Exodus 34:6-7 lezen we: “Toen de HEERE bij hem voorbijkwam, riep Hij: HEERE, HEERE, G-d, barmhartig en genadig, geduldig en rijk aan goedertierenheid en trouw, Die goedertierenheid blijft bewijzen aan duizenden, Die ongerechtigheid, overtreding en zonde vergeeft, maar Die de schuldige zeker niet voor onschuldig houdt en de ongerechtigheid van de vaders vergeldt aan de kinderen en kleinkinderen, tot in het derde en vierde geslacht.”
In deze Parasja lezen we over de gebeurtenis met het gouden kalf. We lezen ook over iets dat prominent aanwezig is in het Joodse denken, in de Joodse liturgie en in het Joodse gebed: De dertien eigenschappen van HaSjem. Deze dertien eigenschappen vormen het middelpunt van de selichot-dienst (gebeden van berouw) in de aanloop naar Rosj Hasjana (Joods nieuwjaar) en de jamiem nora’iem (de dagen van ontzag).
De dertien eigenschappen vormen de kern van ons begrip van HaSjem en van onze relatie met Hem. De opsomming begint met het tweemaal noemen van de Grote Naam. Er zijn diverse redenen voor deze herhaling, maar ze hebben allemaal te maken met ‘benadrukken. De daaropvolgende eigenschappen spreken over de barmhartigheid en de genade van HaSjem. Het geloof en het vertrouwen in een barmhartig en genadevol G-d is fundamenteel in het Joodse denken. Dit kunnen we niet genoeg benadrukken. Het is de basis voor de relatie die Israël met HaSjem heeft. Omdat we geloven in HaSjems barmhartigheid en genade, kunnen we Hem vertrouwen. Ook in de meest donkere tijden.
Maar toch is het einde van deze proclamatie van de dertien eigenschappen verontrustend. ‘Hij vergeldt de ongerechtigheid van de vaders aan de kinderen en kleinkinderen, tot in het derde en vierde geslacht.’ Wat betekent dit? Hoe kan dit een eigenschap zijn van een rechtvaardig G-d? Dat is een zeer belangrijke vraag die ons meer inzicht geeft in Wie HaSjem is.
Ongehoorzaam zijn aan HaSjem (zonde, van het pad afwijken), heeft gevolgen. Van HaSjem houden (op het pad lopen, Tora volgen), heeft gevolgen. HaSjem is barmhartig en genadig. Maar dat betekent niet dat onze daden geen gevolgen hebben. Ik noem een extreem voorbeeld over kindermisbruik. Volgens psychologen worden de effecten van kindermisbruik doorgegeven aan volgende generaties. De diepe wonden zijn verwoestend. Ze beïnvloeden niet alleen het slachtoffer en de mensen rondom het slachtoffer, maar ook de kinderen en kleinkinderen van het slachtoffer. Zelfs als de dader berouw heeft en het slachtoffer om vergeving vraagt, blijft dit gebeuren effect hebben op de volgende generaties.
Hoe kan een rechtvaardig G-d dit toelaten? Dit is de ‘iekar’, het meest opvallende punt. De gevolgen van zonde zijn ernstig, ook al vergeeft HaSjem ons door Jesjoea onze Messias. De Tora definieert zonde. De consequenties van het niet volgen van de Tora zijn ernstig. Omdat HaSjem barmhartig en genadig is, staat Hij toe dat er ernstige consequenties zijn aan het niet volgen van de Tora. Hij staat dit toe, zodat wij leren om niet te zondigen. Een afwezige G-d die ongeïnteresseerd is in Israël en ons, zou het niet uitmaken. Hij zou het niet belangrijk vinden om ons te onderwijzen. Voor een afwezige en onverschillige G-d zou het niet uitmaken of we de Tora volgen of niet.
Maar HaSjem is niet ver weg of onverschillig. Hij is barmhartig en genadig. Daarom gaf Hij ons de Tora die ons toont hoe we Zijn weg kunnen gaan. ‘Loof de HEERE, want Hij is goed, want Zijn goedertierenheid is voor eeuwig.’
